Ana Seijo Cuba
A palabra Alento define este espazo e tempo.
Comparto unha das derivas xurdidas do xogar con ela.
A palabra chave de tantas portas.
Ana Seijo Cuba
A palabra Alento define este espazo e tempo.
Comparto unha das derivas xurdidas do xogar con ela.
A palabra chave de tantas portas.
Cando era unha nena, sentada na miña habitación, desgustada por algo que non recordo, miña nai veu xunto a mín e, acompañándome, fíxome reparar nas estrelas que se vían esa noite a través da fiestra. Comentou, coma sen importancia, que, aínda que pareceran uns puntiños minúsculos eran inmensas, máis grandes que todo o noso planeta, que as viamos así porque estaban moi moi lonxe. Pensamos xuntas como se vería a Terra dende alí, se cadra nin se apreciaría. Se non se vía sequera o planeta enteiro, que pasaría con nós, pequenas humanas. E máis aínda, que pasaría co meu desgusto, que naquel intre ocupaba todo o campo da miña existencia.
Nun pequeno intre inmenso sentinme parte dalgo máis grande ca min mesma, que trascendía os meus límites e me facía sentir á vez minúscula e infinita.
Sempre gostei dos paradoxos, esas contradicións que dan “erro cerebral”, que non “poden ser” dende a lóxica, mais son, síntelas e experiméntalas.
O mundo das emocións, que non se guía polo razoamento lóxico, está cheo delas. Cantas veces non sentimos alegría na nostalxia, ou medo ante algo ilusionante á vez, por poñer algún exemplo.
Eses “contrasentidos”, eses impactos asombrosos, tan frecuentes na arte, son ao meu parecer portas a algo máis grande, que abraza esas realidades aparentemente opostas.
Tendemos a ver a nosa realidade en termos duais, diferenciando dous extermos contrapostos, que moitas veces tenden a loitar entre deles. Ou “gaña” un ou o outro. Ou son valente, ou teño medo; ou son débil ou son forte; ou estou alegre ou estou triste… Reducímonos nesta disxuntiva, e nin tan sequera contemplamos que haxa outra opción posible.
A nosa mente intenta ordenar estes termos supostamente opostos poñéndoos en conflicto. Aparece así esa “batalla interna” que tantas veces se representou como o demo e o anxo a discutir con todas as súas argumentacións e argucias enriba dos ombros dun/ha pobre aturdidx. Cando non son un batallón de persoaxes internas as que montan un balbordo interior que aturde e apreta todo o noso ser.
E eu pregúntome se non é preciso sentir o medo para ser valente. Se non é no recoñecemento e no contacto coa nosa vulnerabilidade onde nace a nosa forza. E xa non pregunto, senon afirmo, coa certeza de numerosas experiencias compartidas, que da vivencia da dor xurde a beleza máis inesperada, profunda e indescritible.
Non tería sentido nomear unha realidade en oposición a outra inexistente, fan falta os dous polos para conformar unha unidade que está por riba deses extremos. Que abraza a ambos en convivencia sen que un gañe e outro perda, sen que un sexa mellor que o outro.
Se cambiamos de perspectiva e nos afastamos un pouco desa batalla á que tendemos – especialmente na visión da cultura occidental – poderemos ver esas dúas, ou máis, partes en conflicto – xa sexan pensamentos, emocións, imaxes, ou calquera outro fenómeno mental – e darnos conta que é algo que está máis aló o que percibe isto.
Esta figura de testemuña que observa e deixa ser o que é, sen apegarse ou identificarse con algún dos “bandos” atopa con esta actitude un lugar onde non se experimenta o conflicto, atopa un lugar de paz.
E así chego ao que me moveu a escribir estas liñas, que me conectou co recordo da miña infancia, e que da nome a este post: o Efecto Perspectiva.
Tamén chamado efecto de visión de conxunto – “overview effect” – é un fenómeno descrito por primeira vez polos astronautas tripulantes do Apolo 8 que en 1968 tiveron a oportunidade de ver o noso plantea dende fóra da órbita terrestre.
O efecto perspectiva defínese como un cambio cognitivo da conciencia derivado da percepción da Terra dende o espazo. Ademáis dunha emoción estética, esta visión global conleva, unha comprensión profunda da interconexión de todos os seres vivos e un renovado sentido de responsabilidade cara o coidado do planeta.
Nesta curta documental [Overview] podedes escoitar en primeira persoa a diferentes astronautas que o viviron e como na búsqueda do significado desa experiencia vital atoparon unha única referencia no Savikalpa Samadhi da filosofía hindú do Vedanta Advaita, que profundiza na Non-dualidade.
Tomar perspectiva, comezando respecto ao noso interior e continuando por observarnos como especie dentro deste planeta, paréceme a invitación máis acuciante que nos deixan estes días de pandemia mundial.
Lembrar que somos parte dalgo máis grande, reparar na unión común e experimentar esa comunión.
Abrir a porta que nos fai identificarnos con “ese pensamento” e atravesar a ese espacio onde son quen o pensa – ese pensamento e outros moitos –. Abrir a porta que nos mantén fechadxs no conflicto cunha persoa cercana e pasar a ese espazo onde somos diferentes mais ambos humanos e polo tanto comúns. Atravesar os límites que imos creando para afastarnos uns dos outrxs, para ver a diferencia, xa que a realidade é que todxs convivimos na mesma casa e é a única que temos.
Quizáis sexa o momento de volver a vista de novo cara ese pequeno punto azul pálido e que as palabras de Carl Sagan sirvan como peche:
“Na miña opinión non hai mellor demostración da loucura que é a soberbia humana que esta distante imaxe do noso minúsculo mundo. Para mín, recalca a responsabilidade que temos de tratarnos os uns aos outros con máis amabilidade e compaixón, e de preservar e querer ese punto azul pálido, o único fogar que xamáis coñecemos”.
O momento que estamos a vivir supón a perda de moitas realidades que estaban presentes no noso día a día previo. Perda da liberdade dos nosos movementos, da saúde no caso dxs afectadxs polo virus, de seres queridos que falecen nestes momentos, da seguridade do sustento que dan as condicións laborais, da presencia dos afectos a través do contacto físico, da maneira de relacionarnos tal e como o faciamos, das expectativas que tiñamos para o futuro…
Toda perda, sexa física ou simbólica, supón un proceso de dó. E o dó, doe. O cambio implica unha serie de emocións que requiren dun tempo e un acompañamento nelas. O dó é un proceso natural, imprescindible, adatativo e individual.
Hai unha frase que me acompaña nestes tempos: “Colaboremos co inevitable”, neste senso comparto información que quizais axude a darlle un lugar a aquelo que estamos a vivir.
Os dós son procesos de cambio, ás veces supoñen rupturas – cun traballo, cunha persoa… –, outras son transformacións – por exemplo na vida imos deixando etapas atráis: infancia, adolescencia… –. Sexan simbólicos ou físicos todos requiren dunha elaboración, dun tránsito entre o coñecido, coa seguridade que implica o saber como, e o descoñecido, que supón a incertidume de non saber aínda. Afrontar unha realidade non coñecida déixanos por un momento no baleiro, algo difícil de soster mais esencial para que xurda o novo.
Na “dixestión” desta nova realidade obsérvanse varias fases – definidas pola psiquiatra Elisabeth Kübler-Ross – que non teñen unha lóxica lineal nin unha temporalidade estándar, mais son etapas do camiño para unha asimilación completa.
É importante saber que todas estas maneiras de afrontar o que nos está a pasar son axeitadas. Cando algo doe moito, se deixamos entrar toda a dor xunta non poderíamos sostela, por ser demasiado abrumadora. Cada un destes pasos é natural e a mellor maneira que ten o noso organismo de procesar e “dixerir” aquelo que é difícil de “tragar”. Acelerar o proceso ou evitar algunha das reaccións naturais non axudará á persoa a facer unha elaboración e asimilación. Toda colaboración irá no sentido de acompañar á persoa no que está sentindo, facéndolle saber que non está soa, e respectando a súa maneira de vivilo xa que ninguén máis que ela está a vivenciar a experiencia real de cambio.
Así soe haber un momento de negación, no que nos aferramos á irrealidade do cambio, “non pode ser”, miramos para outro lado, evitamos contactar con aquelo que temos diante.
A rabia é unha emoción presente tamén neste proceso, a frustración, a inxustiza, o enfado, a culpa, o “por que a min”, “non mo merezo”… toda a enerxía á que non lle demos saída nun primeiro momento de negación, sae abruptamente a través destas expresións.
A negociación aparece en forma de pensamentos como “se tivera feito isto agora sería diferente”, un último intento de voltar á realidade previa, de escapar do presente que nos contacta coa perda que comeza a verse como obvia.
Unha vez que podemos estar en contacto coa realidade da perda vén a fase de depresión, a tristeza natural porque o que/quen queríamos con nós xa non está. Despois de tanto tempo de loita chega o “non sei que facer”, hai unha perda de sentido no contacto co baleiro, e pode aparecer o medo ao esquecemento, a rompernos e non saber continuar, mais finalmente a enerxía baixa e aparece un cansanzo que fai frear o ritmo: podemos contactar coa vulnerabilidade. A tristeza é unha emoción que nos recolle, frena os esforzos de loita para permitir unha reavaliación do que hai agora no presente.
Por último tras atravesar a dor previa, comezará a aparecer unha sensación de paz neste novo presente: a aceptación. Non é unha etapa cunha enerxía alta, como supón a felicidade ou alegría, senón á que se chega cansx e ten máis que ver cunha serenidade esperanzada, onde se comeza a saber e contactar coas posibilidades presentes.
A circunstancia actual dificulta a presenza e acompañamento físico durante todo este proceso, que ten unha duración variable en función da persoa e da magnitude da perda – do vínculo emocional subxectivo que nos una a quen/ao que perdemos –.
Cando falamos da perda dun ser querido vémonos a día de hoxe privadxs das reunións rituais que permiten á comunidade á que pertencemos acompañarnos neste tránsito, nesta despedida. Independentemente de que exista ou non unha crenza relixiosa, como seres humanos somos buscadores de sentido. Neste senso, as cerimonias – compartidas ou individuais – , entendidas como calquera acto simbólico feito de forma consciente son procesos que nos axudan á elaboración deste tránsito. Os recursos espirituais ou sentimentais como revisar fotografías, compartir recordos, meditar… son de axuda nestes momentos para poder despedirnos daquilo que agora non está presente.
Sabendo que se trata dun proceso emocional, polo que non é cuestión de entendelo, senón de sentilo, quizáis coñecer como funciona nos axude a “darnos permiso” para sentir aquilo que xa estamos a vivenciar, deixar de loitar coas nosas emocións, e abrirlles paso.
Estamos a vivir unha situación límite, isto é, aquela que pon en evidencia o noso carácter finito. Sabemos que non somos infinitxs, mais aquí estamos fronte a fronte con esta realidade, que inevitablemente nos leva a pensar a morte. E xurde o medo.
Síntoo mentres escribo, son palabras maiores estas que plasmo aquí. Apertáseme o corpo, ténsase, a miña respiración cambia e pónseme un nó á altura do esterno. Poño atención na miña respiración, movo a miña incomodidade e sostéñome nela.
Xa nos toque de perto ou de lonxe, a morte está presente para todxs e da súa man o máis valioso que temos: a vida. A nosa experiencia, se nos deixamos sentila plenamente e somos honestxs con nós mesmxs, contén paradoxos. Non hai un polo sen o outro, non habería vida de non existir a morte. É complexo, non nos gusta pensalo mais non deixa de ser así. De todos xeitos, compre lembrar que a morte xa estaba presente, obviamente, “só” que agora se nos revelou diante. O que realmente, na maioría dos casos, é diferente aquí e agora nas nosas experiencias concretas é o confinamento.
Non se trata de dramatizar, si de mirar o que temos diante. Moitas veces é o medo ao medo o que nos causa sufrimento. Poder observar as emocións que nos trae esta toma de conciencia, aos pouquiños, sen evitalas e acolléndoas cando veñen será o que nos posibilite a resiliencia, a aprendizaxe durante esta etapa. Quizais entender un pouquiño mellor ao medo, ese gran descoñecido/evitado nos axude un pouco. Comparto dende aí o que coñezo e experimento sobre o contacto con el.
O medo é xeralmente tildado de “emoción negativa” mais trae unha información vital. Non é un inimigo de por si, depende da súa intensidade. O feito de denominalo deste xeito pode levarnos a evitar recoñecelo, cando é un dos nosos recursos para enfrontarnos ao noso entorno e, segundo en que momento, pode resultar altamente adaptativo á hora de protexernos dunha situación potencialmente dañina. Antes de describir a mensaxe adaptativa que nos trae o medo, pode resultar útil coñecer a diferencia entre as emocións “duras” e “brandas” (*Extraído do curso: “A xestión das emocións”, material creado xunto coa psicoterapeuta Paula Pintos)
As emocións “DURAS” son aquelas como o enfado a ira ou a frustración. A miúdo, as emocións duras son as que máis facilmente expresan os nenos/as en forma de acción (perrenchas…) e os adultos en tensión física (apertar a mandíbula, tensión nas costas, apertar os puños…).
A cuestión é que detrás desas denominadas “emocións duras” subxacen normalmente as coñecidas como “BRANDAS”: medo, tristeza, soidade, vergoña, humillación… É moito máis habitual que nenxs e adultxs expresen o seu malestar a través dunha emoción dura, porque ser conscientes das brandas e verbalizarlas require de auto-coñecemento, un contexto de seguridade, e capacidade de expresión emocional. Por outra banda, o problema é que as emocións duras normalmente xerarán conflito co exterior, salvo que detectemos a carga emocional branda subxacente.
As emocións duras fannos saír das brandas, porque as brandas normalmente son máis difíciles de soster (medo, tristeza, vergoña, humillación…) póñennos nunha situación de maior vulnerabilidade. O feito de pasar dunha emoción branda a unha dura, é algo así coma defenderse dun sentimento que me fai sentir débil ou vulnerable (medo), a outro que me fai sentir máis forte (enfado).
É fundamental coñecer que responder á emoción dura non vai dar saída á necesidade real que hai debaixo, e que está na emoción branda. Para que haxa un acougo, unha satisfacción da necesidade, é necesario “tocar” coa emoción branda.
Independentemente da categorización da emoción que observemos en nós mesmxs ou noutra persoa, o importante é darlle acollemento, xa que estaremos a expresar o que podemos no momento. Rexeitar a emoción será como rexeitar á persoa mesma/a nós mesmxs. Unha vez transitada a emoción, dándolle saída a esa enerxía a través do corpo – por exemplo: se me dou conta que teño a mandíbula ou os puños apertados, collo esa forza e póñoa nun coxín apertándoo, golpeándoo, berrando nel – podemos aclarar que hai debaixo do que acaba/mos de experimentar.
E así, atravesando a emoción dura que moitas veces está en primeiro lugar chegamos á emoción que nos conecta coa vulnerabilidade. Neste caso centrarémonos no medo.
O MEDO indica a nosa necesidade de protexernos ante unha situación ameazante. A súa presenza lévanos habitualmente a fuxir de estímulos que poden ser dolorosos ou dañinos, tamén nos pode levar ao enfrontamento ou agresión, e á pasividade ou paralización. A súa polaridade estaría na confianza, que sería indicador de presenza de seguridade. O medo indica os nosos aspectos vulnerables e nos mobiliza para capacitarnos ante situacións para as que non estamos preparados, proxectando o noso pensamento cara un futuro.
Máis aló do medo como emoción primaria, tamén existe o medo mental – medo secundario –, creado por nós mesmxs en ausencia de estímulo ameazante real. Este está baseado na nosa biografía e a súa función é a de evitar algunha dor oculta. Este medo secundario xurde dunha avaliación errónea entre a magnitude da ameaza e a dispoñibilidade de recursos.
Como coas emocións “duras”, as emocións “brandas” o que queren é ser recoñecidas, acompañadas e atendidas. Observalo, recoñecelo e nomealo – en alto –: “teño medo” é xa un gran paso. Se dalgún xeito me sinto como se estivese “conxeladx” é importante poñer especial atención en expresarse, movernos – facelo fisicamente axuda, dar un paseo pola casa ou bailar con esa canción que me vén á mente –. Poderemos así coller da man a ese medo e desa maneira achegarnos á valentía que supón ver que nos podemos soster nas nosas propias emocións. Sen medo non hai valentes. Anímovos a coller ás vosas emocións da man, coñecelas, ter experiencia directa con elas cando están presentes e ver que xeralmente son máis abordables ca idea que nos facemos delas.
Para unha abordaxe máis profunda, non dubidedes en acudir aos servizos profesionais que se ofertan. A saúde supón un benestar físico e psicolóxico, con todo o que implica. É importante coidarnos agora para previr posibles dificultades posteriores. Dende Alento ofrezo os meus servizos para acompañarvos nestes momentos.
Na anterior entrada falaba sobre a estrutura necesaria para manternos “en pé” neste retiro obrigado ao que nos invita esta nova situación. Están sendo días que nos enfrontan á realidade de que non controlamos tanto como pensabamos. A situación manda, e da nosa relación con ela dependerá a nosa estabilidade emocional e física.
Retomando a metáfora do post anterior, é un bo momento para revisar e axustar a estrutura que establecemos inicialmente, xa que o fundamental dunha estrutura é que sexa flexible e adaptable. Así, é importante observar cales das rutinas/rituais que establecemos están a ser viables e descartar aquelas para as que non atopei tempo, ou ben se me están facendo moi costa arriba. Trátase de que axude, non de que esixa: non pasa nada por non producir, máis que facer sen máis quizais a situación está a invitarnos a observar como facemos o que facemos.
A atención é un ingrediente fundamental para poñer conciencia. É algo que vén de serie con nós, non temos que aprender a atender, é algo que facemos de maneira natural. Sempre temos a atención nalgún punto, ben na zona interna – as sensacións que se dan de pel para dentro –, ben na zona externa – a información do afora que nos chega a través dos sentidos –, ou ben na zona intermedia – todos os fenómenos mentais, pensamentos, recordos, fantasías, catástrofes… –.
Unha práctica posible é que, ao longo do día, cando nos lembremos, paremos a darnos conta de en que lugar teño a miña atención: pícame aquí, teño fame, teño as costas tensas, escoito aos paxaros, aos veciños, que ben ule esa comida!, como estarán meus pais?, que pasará co traballo?…
Por un instante acompaño á miña atención no seu paseo dun sitio a outro e doume conta á vez dalgo que se mantén: a miña respiración, a sensación do aire que entra e sae, sentida no abdome, nas fosas nasáis, no peito…– calquera lugar do teu corpo pode servir como lugar de referencia, onde mellor e máis clara a sintas, estará ben –. A esta sensación volvo unha e outra vez coa miña atención coma se fose unha áncora que me da unha toma de terra mentres vou observando a miña atención.
É posible que as emocións ocupen estes días moita parte da nosa atención. Coas emocións pasa unha cousa habitualmente que é que veñen mesturadas unhas con outras e ás veces a etiqueta coa que referirnos a elas non é clara. Podo saber que me pasa algo, mais non sei o que.
Ante esta indefinición é posible que tendamos a poñelas en segundo plano, pensar que non é para tanto, que xa pasará, ou que non nos apeteza pararnos con elas.
Así estamos obviando a información que nos veñen a dar, xa que as emocións están aí para indicarnos algo sobre a nosa adaptación ao ambiente: ben que é importante que nos protexamos – medo –; que nos sentimos invadidos e é importante poñer un límite – enfado –; que precisamos parar e dixerir a perda de algo ou alguén – tristeza –; que ese ambiente nos “recarga as pilas”– alegría –; ou que esa relación nos nutre – afectos –.
Ante o sentimento de vulnerabilidade física ou emocional, é importante non fuxir del, non esforzarse en controlar a emoción ou evitala senón seguir actuando con ela. Quizais poida servirche imaxinar que, como adultx que es, “colles da man” a esa vulnerabilidade, medo, angustia, ansiedade, nervios… como se fora un neno ou unha nena pequena. Podes parar un momento a localizar o lugar onde sintes mellor a respiración e botar a áncora da que falabamos antes – lembra, calquera lugar onde a sintas ben servirá – e, contemplando a existencia diso que “non sei ben que é”, camiñades xuntxs, firme e centrando a túa atención na respiración, sen deixarte arrastrar polos envites da emoción que só busca que a atendas. Poñer as mans no peito e no abdome pode axudar a que sintas mellor a túa respiración.
Lembra que o feito de que non saibas o que che pasa, non lle atopes a etiqueta ou non entendas porque estás así, non supón que non estea a pasar algo no teu interior. Ás emocións non lle falan ao teu intelecto, maniféstanse no teu corpo e este ten unha inmensa sabedoría.
Non está demais lembrar a etimoloxía da palabra emoción, provén de e-movere: moverse cara afora. As emocións teñen unha dirección e porán toda a súa enerxía en pasar, en atravesar e saír; veñen coa intención de darche información, son aliadas.
Por isto, se sentes algunha emoción, aténdea, está pasando, é/está presente e é agora o momento. Na medida do posible aténdete, respira e dálle tempo a que te atravese, porque isto tamén pasará.
Estes días estamos a vivir nuns momentos incertos, inesperados e case que propios da ciencia ficción. O descoñecido asusta, e cando a maneira habitual xa non serve atopámonos algo “no aire”, sen lugar onde nos agarrar para sentirnos firmes e segurxs.
Despois do período inicial onde cada persoa aportou a través das redes sociais innumerables recursos e suxerencias para realizar durante este confinamento, chega o momento de recopilar, seleccionar e ordenar. A planificación é importante para poder soster esta circunstancia especial o tempo que sexa preciso e despois de que pase o efecto de novidade.
A estrutura é algo que nos sostén, igual que a columna vertebral no noso corpo, a rutina e os hábitos saudábeis funcionan como aquelo firme, constante e seguro onde nos podemos apoiar para manternos estables.
O noso sustento básico, que neste sistema capitalista repousa na capacidade de ingresar cartos para atender ás nosas necesidades fundamentais, é outro pilar básico no que nos apoiamos. Nestes intres moitxs de nós estamos á espera de saber como o Estado atenderá as situacións particulares de cada un/ha, que se ven alteradas polo estado de alarma decretado a raíz da pandemia do coronavirus. Recurrir ás informacións oficiais e contrastar as dúbidas cos profesionais do campo – xestorías, asesorías – pódenos axudar para facernos unha idea real da situación na que cada un/unha se atopa.
Máis aló do que non está nas nosas mans, temos por diante unha oportunidade para crear a nosa propia estrutura onde sosternos, respectando o noso propio ritmo e as prioridades que nós mesmxs establecemos.
Neste sentido propóñovos que vos sentedes e establezades unha rutina diaria por escrito, con horarios que distribúan o día, tendo en conta:
Lembra que é a túa propia estrutura a que che vai soster mellor, por isto colle as suxerencias que che encaixen e dalles a túa forma particular, ninguén mellor ca ti coñece o que che senta ben.
Unha vez que a teñas comprométete con ela, contigo, e convirte a rutina en ritual, isto é, realiza os mesmos actos engadíndolle a atención e conciencia a aquelo que esteas facendo. Son momentos de tomar conciencia dos nosos recursos e poñelos en práctica pouquiño a pouco para poder sosternos no tempo, como individuos e como sociedade, todxs somos un neste intre.
Ánimo!
Compártovos este artigo publicado hai un tempo na revista Coencuentros, onde tiven o pracer de colaborar a raíz do monográfico adicado á “creatividade”, con minúsculas, a de todos e todas.
E vós que credes? que creades? 😉
Hai momentos na vida nos que non temos respostas, incluso nos faltan as palabras para nomear que é o que nos ocorre.
Noutras ocasións, as circunstancias sitúannos en momentos difíciles: unha morte, a perda dun traballo, unha separación, un trastorno, un cambio vital… Ante todo isto, o noso corpo e mente dános sinais, síntomas, de que algo ocorre e que non podemos/queremos seguir así.
Cando aparecen na nosa vida algunha destas cuestións: ansiedade, problemas para durmir, falta de vitalidade, ideas repetitivas, emocionalidade desbordada, o “non me aturo” a min mesm@, a dificultade para tomar decisións… – entre outras – de modo que non nos permiten desenvolvernos de forma satisfactoria, é o momento de pensar en pedir axuda psicolóxica.
Igual que cando rompemos unha perna acudimos ao médico para que nos axude a pasar ese trance, o sufrimento psicolóxico pode ser acompañado por profesionais que procuran un camiño cara o autoapoio.
Este é o camiño que podes comezar en Alento, un espazo persoal, confidencial e de exploración. Un lugar de coidado onde pararse, respirar e contactar co que, aquí e agora, está presente e frea o acceso á túa parte saudable. Cada sesión é unha oportunidade para darte conta de aquilo que te nutre, asumindo a capacidad de resposta ante a túa propia vida.